1.2                تا نزاید بخت تو فرزند نو                       خون نگردد شیر شیرین، خوش شنو

1.3                چون ضیاء الحق حُسام الدین، عِنان     باز گردانید ز اوج آسمان

1.4                چون به معراج حقایق رفته بود            بی بهارش غنچه ها نشكفته بود

1.5                چون ز دریا سوی ساحل باز گشت       چنگ شعر مثنوی با ساز گشت

1.6                مثنوی كه صیقل ارواح بود                  باز گشتش روز استفتاح بود

1.7                مطلع تاریخ این سودا و سود               سال هجرت ششصد و شصت و دو بود

1.8                بلبلی ز ینجا برفت و باز گشت             بهر صید این معانی باز گشت

1.9                ساعد شه مسكن این باز باد              تا ابد بر خلق این در باز باد

1.10             آفت این در هوا و شهوت است           ور نه اینجا شربت اندر شربت است

1.11             این دهان بر بند تا بینی عیان              چشم بند آن جهان، حلق و دهان

1.12             ای دهان تو خود دهان دوزخی            وی جهان تو بر مثال برزخی

1.13             نور باقی پهلوی دنیای دون                 شیر صافی پهلوی جوهای خون

1.14             چون در او گامی زنی بی احتیاط          شیر تو خون می شود از اختلاط

1.15             یك قدم زد آدم اندر ذوق نفس            شد فراق صدر جنت طوق نفس

1.16             همچو دیو از وی فرشته می گریخت   بهر نانی چند آب چشم ریخت

1.17             گر چه یك مو بد گنه كو جَسته بود       لیك آن مو در دو دیده رسته بود

1.18             بود آدم دیده نور قدیم                         موی در دیده بود كوه عظیم

1.19             گر در آن حالت بكردی مشورت            در پشیمانی نگفتی معذرت

1.20             زآنكه با عقلی چو عقلی جفت شد     مانع بد فعلی و بد گفت شد

1.21             نفس با نفس دگر چون یار شد            عقل جزوی عاطل و بی كار شد

1.22             چون ز تنهایی تو ناهیدی شوی           زیر ظلّ یار خورشیدی شوی

1.23             رو بجو یار خدایی را تو زود                   چون چنان كردی خدا یار تو بود

1.24             آن كه بر خلوت نظر بر دوختست          آخر آن را هم ز یار آموختست

1.25             خلوت از اغیار باید، نی ز یار                 پوستین بهر دی آمد، نی بهار

1.26             عقل با عقل دگر دو تا شود                 نور افزون گشت و ره پیدا شود

1.27             نفس با نفس دگر خندان شود             ظلمت افزون گشت و ره پنهان شود

1.28             یار، چشم تست ای مرد شكار           از خس و خاشاك او را پاك دار

1.29             هین به جاروب زبان گردی مكن           چشم را از خس ره آوردی مكن

1.30             چون كه مومن آینه ی مومن بود          روی او ز آلودگی ایمن بود

1.31             یار آیینه است جان را در حزن               بر رخ آیینه، ای جان دم مزن

1.32             تا نپوشد روی خود را در دمت              دم فرو بردن بباید هر دمت

1.33             كم ز خاكی، چون كه خاكی یار یافت    از بهاری صد هزار انوار یافت

1.34             آن درختی كاو شود با یار جفت            از هوای خوش ز سر تا پا شكفت

1.35             در خزان چون دید او یار خلاف              در كشید او رو و سر زیر لحاف

1.36             گفت یار بد بلا آشفتن است               چون كه او آمد، طریقم خفتن است

1.37             پس بخسبم، باشم از اصحاب كهف     به ز دقیانوس باشد خواب كهف

1.38             یقظه شان مصروف دقیانوس بود         خوابشان سرمایه ی ناموس بود

1.39             خواب بیداریست چون با دانش است   وای بیداری كه با نادان نشست

1.40             چون كه زاغان خیمه در گلشن زدند     بلبلان پنهان شدند و تن زدند

1.41             زآنكه بی گلزار بلبل خامش است        غیبت خورشید بیداری ُكش است

1.42             آفتابا ترك این گلشن كنی                   تا كه تحت الارض را روشن كنی

1.43             آفتاب معرفت را نقل نیست                مشرق او غیر جان و عقل نیست

1.44             خاصه خورشید كمالی كان سریست   روز و شب كردار او روشنگریست

1.45             مطلع شمس آی اگر اسكندری          بعد از آن هر جا روی نیكوفری

1.46             بعد از آن هر جا روی مشرق شود      شرقها بر مشرقت عاشق شود

1.47             حس خفاشت سوی مغرب دوان         حس دُرّ پاشت سوی مشرق روان

1.48             راه حس، راه خران است ای سوار      ای خران را تو مزاحم، شرم دار

1.49             پنج حسی هست جز این پنج حس    آن چو زر سرخ و این حسها چو مس

1.50             اندر آن بازار كایشان ماهرند                حس مس را چون حس زر كی خرند؟

1.51             حس ابدان قوت ظلمت می خورد        حس جان از آفتابی میچرد

1.52             ای ببرده رخت حسها سوی غیب       دست چون موسی برون آور ز جیب

1.53             ای صفاتت آفتاب معرفت                    و آفتاب چرخ بنده یك صفت

1.54             گاه خورشید و گهی دریا شوی            گاه كوه قاف و گه عنقا شوی

1.55             تو نه این باشی نه آن در ذات خویش    ای فزون از وهمها و ز بیش بیش

1.56             روح با علمست و با عقلست یار         روح را با تازی و تركی چه كار؟

1.57             از تو ای بی نقش با چندین صور          هم مشبه هم موحد خیره سر

1.58             گه مشبه را موحد می كند                 گه موحد را صور ره می زند

1.59             گه ترا گوید ز مستی بوالحسن           یا صغیر السّن و یا رطب البدن

1.60             گاه نقش خویش ویران می كند           از پی تنزیه جانان می كند

1.61             چشم حس را هست مذهب اعتزال   دیده ی عقل است سنی در وصال

1.62             سخره حس اند اهل اعتزال                خویش را سُنی نمایند از ضلال

1.63             هر كه در حس ماند او معتزلیست       گر چه گوید سُنیم از جاهلیست

1.64             هر كه بیرون شد ز حس او سنی است          اهل بینش چشم حس خویش بست

1.65             هر که از حس خدا دید آیتی                در بر حق داشت بهتر طاعتی *

1.66             گر بدیدی حس حیوان شاه را              پس بدیدی گاو و خر الله را

1.67             گر نبودی حس دیگر مر ترا                  جز حس حیوان ز بیرون هوا

1.68             پس بنی آدم مكرم كی بدی؟             كی به حس مشترك محرم شدی

1.69             نامصور یا مصور گفتنت                       باطل آمد بی ز صورت رستنت

1.70             نامصور یا مصور پیش اوست               كاو همه مغز است و بیرون شد ز پوست

1.71             گر تو كوری نیست بر اعمی حرج        ور نه رو كالصبر مفتاح الفرج

1.72             پرده های دیده را داروی صبر              هم بسوزد هم بسازد شرح صدر

1.73             آینه دل چون شود صافی و پاك            نقشها بینی برون از آب و خاك

1.74             هم ببینی نقش و هم نقاش را           فرش دولت را و هم فراش را

1.75             چون خلیل آمد خیال یار من                 صورتش بت، معنی او بت شكن

1.76             شكر یزدان را كه چون او شد پدید       در خیالش جان، خیال خود بدید

1.77             خاك درگاهت دلم را می فریفت          خاك بر وی كاو ز خاكت میشكیفت

1.78             گفتم ار خوبم پذیرم این از او               ور نه خود خندید بر من زشت رو

1.79             چاره آن باشد كه خود را بنگرم             ور نه او خندد مرا، من كی خرم؟

1.80             او جمیل است و یحبّ للجمال             كی جوان نو گزیند پیر زال

1.81             طیبات از بهر که للطیبین                     خوب خوبی را كند جذب از یقین

1.82             در هر آنچیزی که تو ناظر شوی           میکند با جنس سیر ای معنوی *

1.83             در جهان هر چیز چیزی جذب كرد         گرم گرمی را كشید و سرد سرد

1.84             قسم باطل، باطلان را می كشد         باقیان را میکِشند اهل رَشد

1.85             ناریان مر ناریان را جاذب اند                  نوریان مر نوریان را طالب اند

1.86             صاف را هم صافیان طالب شوند          درد را هم تیرگان جاذب شوند *

1.87             زنگ را هم زنگیان باشند یار                روم را با رومیان افتاد کار *

1.88             چشم چون بستی ترا تاسه گرفت      نور چشم از نور روزن كی شكفت؟

1.89             چشم چون بستی تو را جان کندنیست          چشم را از نور روزن صبر نیست

1.90             تاسه تو جذب نور چشم بود                تا بپیوندد به نور روز زود

1.91             چشم باز ار تاسه گیرد مر ترا              دان كه چشم دل ببستی، بر گشا

1.92             آن تقاضای دو چشم دل شناس          كو همی جوید ضیاء بی قیاس

1.93             چون فراق آن دو نور بی ثبات              تاسه آوردت گشادی چشمهات

1.94             پس فراق آن دو نور پایدار                    تاسه می آرد، مر آن را پاس دار

1.95             او چو می خواند مرا، من بنگرم           لایق جذبم، و یا بد پیكرم

1.96             گر لطیفی زشت را در پی كند             تسخری باشد كه او بر وی كند

1.97             كی ببینم روی خود را؟ ای عجب         تا چه رنگم؟ همچو روزم، یا چو شب

1.98             نقش جان خویش می جستم بسی   هیچ می ننمود نقشم از كسی

1.99             گفتم آخر آینه از بهر چیست؟             تا بداند هر كسی كه جنس كیست

1.100          آینه آهن برای لونهاست                     آینه سیمای جان، سنگین بهاست

1.101          آینه جان نیست الا روی یار                 روی آن یاری كه باشد زآن دیار

1.102          گفتم ایدل آینه كل را بجو                    رو به دریا، كار برناید ز جو

1.103          زین طلب بنده به كوی تو رسید           درد مریم را به خرما بُن كشید

1.104          دیده تو چون دلم را دیده شد               صد دل نادیده غرق دیده شد

1.105          آینه كلی بر آوردم ز دود                      دیدم اندر آینه نقش تو بود

1.106          آینه کلی ترا دیدم ابد                         دیدم اندر چشم تو من نقش خود

1.107          گفتم آخر خویش را من یافتم              در دو چشمش راه روشن یافتم

1.108          گفت وهمم كان خیال تست هان        ذات خود را از خیال خود بدان

1.109          نقش من از چشم تو آواز داد              كه منم تو، تو منی در اتحاد

1.110          كاندر این چشم منیر بی زوال             از حقایق راه كی یابد خیال

1.111          در دو چشم غیر من تو نقش خود        گر ببینی آن خیالی دان و رد

1.112          آنكه سرمه نیستی در می كشد        باده از تصویر شیطان می چشد

1.113          چشم او خانه خیال است و عدم         نیستها را هست بیند لاجرم

1.114          چشم من چون سرمه دید از ذوالجلال خانه هستی است، نی خانه خیال

1.115          تا یكی مو باشد از تو پیش چشم        در خیالت گوهری باشد چو یشم

1.116          یشم را آنگه شناسی از گهر              كز خیال خود كنی كلی عبر

2. هِلال پنداشتن آن شخص خیال را در عهد عمر و تنبیه نمودن او را

2.1                یك حكایت بشنو ای گوهر شناس       تا بدانی تو عیان را از قیاس

2.2                ماه روزه گشت در عهد عمر                بر سر كوهی دویدند آن نفر

2.3                تا هلال روزه را گیرند فال                    آن یكی گفت ای عمر، اینك هلال

2.4                چون عمر بر آسمان مه را ندید            گفت كاین مه از خیال تو دمید

2.5                ور نه من بیناترم افلاك را                    چون نمی بینم هلال پاك را

2.6                گفت تر كن دست و بر ابرو بمال          آن گهان تو بر نگر سوی هلال

2.7                چون كه او تر كرد ابرو، مه ندید            گفت ای شه نیست، مه شد ناپدید

2.8                گفت آری موی ابرو شد كمان             سوی تو افكند تیری از گمان

2.9                چون یکی مو کژ شد از ابروی او          شکل ماه نو نمود آن موی او *

2.10             موی كج چون پرده ی گردون شود       چون همه اجزات كج شد، چون بود؟

2.11             چونكه موئی كج شد، او را راه زد        تا به دعوی لاف دید ماه زد

2.12             راست كن اجزات را از راستان             سر مكش از راست، رو ز آن آستان

2.13             هم ترازو را، ترازو راست كرد              هم ترازو را، ترازو كاست كرد

2.14             هر كه با ناراستان هم سنگ شد        در كمی افتاد و عقلش دنگ شد

2.15             رو أَشِدَّاءُ عَلَی الْكُفَّارِ باش                  خاك بر دل داری اغیار پاش

2.16             بر سر اغیار چون شمشیر باش          هین مكن روباه بازی شیر باش

2.17             تا ز غیرت از تو یاران نگسلند               زآنكه آن خاران عدوی این گلند

2.18             آتش اندر زن به گرگان چون سپند        زآنكه این گرگان عدوی یوسفند

2.19             جان بابا، گویدت ابلیس هین                تا به دم بفریبدت دیو لعین

2.20             این چنین تلبیس با بابات كرد               آدمی را آن سیه رخ، مات كرد

حضرت مولانا :

آن دل که شد او قابل انوار خدا

پر باشد جان او ز اسرار خدا

زنهار تن مرا چو شمع تنها مشمر

کو جمله به نمک‌زار خدا

آن شمع رخ تو لگنی نیست بیا

وان نقش تو از آب منی نیست بیا

در خشم مکن تو خویشتن را پنهان

کان حسن تو پنهان شدنی نیست بیا

خاموش مرا گرفت و در آب افکند

. . .

آبی که حلاوتی دهد آب مرا

ترمیخواهد ز اشک محراب مرا

آن کس که ترا نقش کند او تنها

تنها نگذاردت میان سودا

در خانه تصویر تو یعنی دل تو

بر رویاند دو صد حریف زیبا

آن لعل سخن که جان دهد مرجان را

بی‌رنگ چه رنگ بخشد او مرجان را

مایه بخشد مشعله‌ی ایمان را

بسیار بگفتیم و نگفتیم آن را

  .......

آن وقت که بحر کل شود ذات مرا

روشن گردد جمال ذرات مرا

زان می‌سوزم چو شمع تا در ره عشق

یک وقت شود جمله اوقات مرا

  ............

آواز ترا طبع دل ما بادا

اندر شب و روز شاد و گویا بادا

آواز خسته تو گر خسته شود خسته شویم

آواز تو چون نای شکرخا بادا

  ..........

از آتش عشق در جهان گرمیها

وز شیر جفاش در وفا نرمیها

زانماه که خورشید از او شرمنده‌ست

بی‌شرم بود مرد چه بی‌شرمیها

  ...........

از باده‌ی لعل ناب شد گوهر ما

آمد به فغان ز دست ما ساغر ما

از بسکه همی خوریم می بر سر می

ما در سر می شدیم و می در سر ما

از حال ندیده تیره ایامان را

از دور ندیده دوزخ آشامان را

دعوی چکنی عشق دلارامان را

با عشق چکار است نکونامان را

از ذکر بسی نور فزاید مه را

در راه حقیقت آورد گمره را

هر صبح و نماز شام ورد خود ساز

این گفتن لا اله الا الله را

....... 

افسوس که بیگاه شد و ما تنها

در دریائی کرانه‌اش ناپیدا

کشتی و شب و غمام و ما میرانیم

در بحر خدا به فضل و توفیق خدا

انجیرفروش را چه بهتر جانا

ز انجیرفروشی ای برادر جانا

سرمست زئیم و مست میریم ای جان

هم مست دوان دوان به محشر جانا

اول به هزار لطف بنواخت مرا

آخر به هزار غصه بگداخت مرا

چون مهره مهر خویش می‌باخت مرا

چون من همه از شدم بینداخت مرا

  ...........

ای آنکه چو آفتاب فرداست بیا

بیرون تو برگ و باغ زرد است بیا

عالم بی‌تو غبار و گرد است بیا

این مجلس عیش بی‌تو سرد است بیا

ای آنکه نیافت ماه شب گرد ترا

از ماه تو تحفه‌ها است شبگرد ترا

هر چند که سرخ روست اطراف شفق

شهمات همی شوند رخ زرد ترا

ای اشک روان بگو دل‌افزای مرا

آن باغ و بهار و آن تماشای مرا

چون یاد کنی شبی تو شبهای مرا

اندیشه مکن بی‌ادبیهای مرا

 ...........

ای باد سحر خبر بده مر ما را

در ره دیدی آن دل آتش‌پا را

دیدی دل پرآتش و پرسودا را

کز آتش بسوخت صد خارا را

ای چرخ فلک به مکر و بدسازیها

از نطع دلم ببرده‌ای بازیها

روزی بینی مرا تو بر خوان فلک

سازم چون ماه کاسه پردازیها

ای خواجه به خواب درنبینی ما را

تا سال دگر دگر نبینی ما را

ای شب هردم که جانب ما نگری

بی‌روشنی سحر نبینی ما را

ای داده بنان گوهر ایمانی را

داده بجوی قلب یکی کانی را

نمرود چو دل را به خلیلی نسپرد

بسپرد به پشه، لاجرم جانی را

ای در سر زلف تو پریشانیها

واندر لب لعلت شکرافشانیها

گفتی ز فراق ما پشیمان گشتی

ای جان چه پشیمان که پشیمانیها

ای دریا دل تو گوهر و مرجان را

درباز که راه نیست کم خرجان را

تن همچو صدف دهان گشاده است که آه

من کی گنجم چو ره نشد مرجان را

ای دل بچه زهره خواستی یاری را

کو کرد هلاک چون تو بسیاری را

دل گفت که تا شوم همه یکتائی

این خواستم که بهر همین کاری را

ای دوست به دوستی قرینیم ترا

هرجا که قدم نهی زمینیم ترا

در مذهب عاشقی روا کی باشد

عالم تو ببینیم و نه بینیم ترا

ای سبزی هر درخت و هر باغ و گیا

ای دولت و اقبال من و کار و کیا

ای خلوت و ای سماع و اخلاص و ریا

بی‌حضرت تو این همه سوداست بیا

ای شب شادی همیشه بادی شادا

عمرت به درازی قیامت بادا

در یاد من آتشی از صورت دوست

ای غصه اگر تو زهره داری یادا

خنک آن قماربازی که بباخت آن چه بودش
بنماند هیچش الا هوس قمار دیگر

تو به مرگ و زندگانی هله تا جز او ندانی
نه چو روسبی که هر شب کشد او بیار دیگر

نظرش به سوی هر کس به مثال چشم نرگس
بودش زهر حریفی طرب و خمار دیگر

همه عمر خوار باشد چو بر دو یار باشد
هله تا تو رو نیاری سوی پشت دار دیگر

که اگر بتان چنین‌اند ز شه تو خوشه چینند
نبدست مرغ جان را جز او مطار دیگر